AR Integracja zaufania epistemicznego
Drodzy Przyjaciele,
Mam nadzieję, że ten e-mail zastaje Was w dobrym zdrowiu. Chciałbym podzielić się ekscytującym spostrzeżeniem, które może stanowić przełom w naszym rozumieniu alienacji rodzicielskiej (PA). Dogłębna analiza koncepcji zaufania epistemicznego, opracowanej przez Petera Fonagy’ego, sugeruje, że może ono stanowić brakujące ogniwo wyjaśniające, dlaczego alienacja jest tak trudna do przezwyciężenia i jak możemy zmienić podejście terapeutyczne.
Przede wszystkim, artykuł Fonagy’ego z 2019 roku, Mentalizing, Epistemic Trust, and the Phenomenology of Psychotherapy, dostarcza nowej perspektywy, zgodnie z którą alienacja rodzicielska to nie tylko problem behawioralny, ale przede wszystkim głębokie zaburzenie w zakresie zaufania epistemicznego i mentalizacji.
Model zaufania epistemicznego w kontekście alienacji rodzicielskiej
🔹 Zaufanie epistemiczne jako brakujące ogniwo
Dzieci poddane alienacji rozwijają selektywne zaufanie epistemiczne, akceptując wyłącznie narrację faworyzowanego rodzica i odrzucając wszelkie sprzeczne informacje, nawet własne wspomnienia. Ten zamknięty system poznawczy sprawia, że dzieci stają się odporne na terapię, jeśli ta bezpośrednio podważa ich przekonania.
🔹 Zablokowana mentalizacja i myślenie czarno-białe
Alienacja niszczy rozwój zdolności mentalizacji, przez co dziecko nie postrzega alienowanego rodzica jako osoby z własnymi uczuciami i intencjami. W konsekwencji rozwija skrajny, dychotomiczny obraz rzeczywistości: jeden rodzic jest idealizowany, drugi demonizowany.
🔹 Długoterminowe skutki psychologiczne
Brak otwartości epistemicznej prowadzi do poważnych konsekwencji:
✔ Trudności w relacjach międzyludzkich (brak zaufania, obawa przed manipulacją).
✔ Zaburzenia tożsamości (usunięcie jednego z rodziców z własnej historii życia).
✔ Podwyższone ryzyko rozwoju zaburzeń osobowości, zwłaszcza borderline i narcystycznych.
✔ Opór wobec terapii, szczególnie jeśli terapeuta zbyt szybko próbuje korygować przekonania dziecka.
🔹 Jak powinno wyglądać podejście terapeutyczne?
1. Unikanie bezpośredniej konfrontacji z przekonaniami dziecka
❌ Co NIE działa?
Mówienie dziecku, że jest ofiarą manipulacji.
Zmuszanie go do kontaktu z odrzuconym rodzicem bez uwzględnienia jego oporu.
Podawanie „dowodów” na niewinność alienowanego rodzica i próba „udowodnienia”, że dziecko się myli.
✅ Co DZIAŁA?
Walidacja emocjonalna zamiast walki o „prawdę” (np. „Widzę, że czujesz to bardzo mocno i to całkowicie zrozumiałe”).
Zachęcanie do refleksji, ale bez presji na zmianę (np. „Czy kiedykolwiek czułeś coś innego wobec taty/mamy?”).
Ćwiczenia hipotetyczne, które pozwalają stopniowo poszerzać perspektywę dziecka (np. „Jak myślisz, co powiedziałby twój tata/mama o tej sytuacji?”).
2. Stopniowa odbudowa zaufania epistemicznego poprzez neutralne środowiska
🛠 Dziecko musi najpierw nauczyć się ufać terapeucie, nauczycielowi lub mentorowi, zanim będzie mogło ponownie zaufać alienowanemu rodzicowi.
Kluczowe jest stworzenie bezpiecznej przestrzeni, w której dziecko nie czuje presji do zmiany narracji.
Terapeuta powinien modelować otwartość poznawczą zamiast forsować swoją interpretację.
Przykładowa interwencja:
🔹 „To naprawdę interesujące, jak opisujesz swoje uczucia wobec taty/mamy. Niektóre dzieci w podobnej sytuacji mówią to samo, inne mają inne doświadczenia. Nie ma jednej właściwej odpowiedzi.”
💡 Dlaczego to działa?
Normalizuje różne perspektywy, nie zmuszając do zmiany zdania.
Zmniejsza opór, pozwalając na stopniowe otwieranie się dziecka na inne narracje.
3. Stopniowe wprowadzanie alternatywnych narracji
Kiedy dziecko zaczyna przejawiać większą elastyczność poznawczą, można wprowadzać stopniowe zmiany w percepcji alienowanego rodzica.
📌 Skuteczne techniki:
✔ Opowiadanie historii i metafor – przykłady z literatury lub historii o błędnym postrzeganiu relacji.
✔ Pisanie listów (nawet jeśli nie zostaną wysłane) – pomaga dziecku uporządkować emocje.
✔ Ćwiczenia z przyjmowania perspektywy – „Jak myślisz, co czuje druga osoba?”.
4. Jak powinien postępować alienowany rodzic?
🔹 Musi zachować spokój emocjonalny, cierpliwość i gotowość na odrzucenie.
🔹 Powinien unikać ataków na drugiego rodzica, nawet jeśli czuje się niesłusznie oskarżony.
🔹 Zamiast wymuszać kontakt, powinien skupić się na symbolicznej obecności (listy, wiadomości, subtelne gesty).
Przykładowa wiadomość:
✅ „Chciałem Ci tylko napisać, że o Tobie myślę. Tęsknię za Tobą i zawsze będę tu, jeśli kiedykolwiek będziesz chciał porozmawiać. Bez presji – po prostu chciałem, żebyś wiedział.”
💡 Dlaczego to działa?
Dziecko nie czuje się zmuszane do kontaktu.
Buduje bezpieczną przestrzeń, w której może samodzielnie podjąć decyzję o nawiązaniu relacji.
🔹 Podsumowanie: Zmiana paradygmatu w terapii alienacji rodzicielskiej
Podejście oparte na zaufaniu epistemicznym zmienia sposób, w jaki traktujemy alienację: z problemu behawioralnego na głębokie zaburzenie psychologiczne.
Zamiast forsować pojednanie, interwencje powinny najpierw przywracać zdolność do mentalizacji i otwartości epistemicznej, umożliwiając dziecku stopniowe zrozumienie rzeczywistości w sposób niezagrażający jego tożsamości.
Jestem przekonany, że to podejście może zrewolucjonizować nasze rozumienie i leczenie PA. Jeśli ktoś z Was już wcześniej dokonał podobnej syntezy zaufania epistemicznego i alienacji rodzicielskiej, bardzo proszę o kontakt – chętnie wymienię się spostrzeżeniami!
📄 Link do pracy Fonagy’ego: Mentalizing, Epistemic Trust, and the Phenomenology of Psychotherapy (2019)
Z niecierpliwością czekam na Wasze opinie i dyskusję!
Serdecznie pozdrawiam,
Bartlomiej Brzozowski
Po dokładnym przeanalizowaniu dostępnych badań muszę przyznać, że mieliście rację – przywrócenie epistemicznego zaufania u dziecka dotkniętego alienacją rodzicielską to długi i złożony proces. Początkowo miałem nadzieję, że poprawa będzie możliwa w krótszym czasie, jednak dowody wyraźnie wskazują, że powrót do zdrowej relacji zależy od wielu czynników, takich jak stopień alienacji, czas trwania separacji oraz zdolność dziecka do mentalizacji.
📊 Szacowany czas odbudowy w przypadkach alienacji rodzicielskiej
🛑 Stopień alienacji
⏳ Szacowany czas odbudowy
📖 Źródło
🟢 Łagodna alienacja (Dziecko jest niechętne, ale utrzymuje kontakt)
6 miesięcy – 1 rok
Clarke et al., 2020 (PLOS ONE)
🟡 Umiarkowana alienacja (Dziecko ma silne negatywne przekonania, ale nie całkowicie odrzuca rodzica)
1–3 lata
Toren et al., 2013 (Taylor & Francis)
🔴 Silna alienacja (Dziecko całkowicie odrzuca rodzica, często powtarzając narrację alienatora)
3–5+ lat
Fonagy & Luyten, 2018 (Google Books)
🚨 Długotrwała lub ekstremalna alienacja (Wieloletnia separacja, brak kontaktu)
Może być nieodwracalna, ale częściowe odzyskanie relacji może trwać 5+ lat
Fonagy et al., 2023 (APA PsycNet)
🔍 Kluczowe badania potwierdzające te ustalenia
📌 Ridenour et al. (2021) – Promoting an Integrating Recovery Style: A Mentalization-Informed Approach
📄 Pełny artykuł dostępny na Wiley Online Library
📌 Fonagy et al. (2023) – Alliance Rupture and Repair in Mentalization-Based Therapy
📄 Dostępne w APA PsycNet
📌 Stob et al. (2020) – The Family Cycle: Breaking the Intergenerational Transmission of Trauma Through Mentalizing
📄 Dostępne w Taylor & Francis
📑 Pełna wersja PDF
Dziękuję za Wasze wskazówki i wsparcie w tej kwestii. Proszę dajcie mi znać, jeśli macie jakieś dodatkowe rekomendacje lub nowe badania, które warto przeanalizować.