AR Integracja zaufania epistemicznego 

Drodzy Przyjaciele,

Mam nadzieję, że ten e-mail zastaje Was w dobrym zdrowiu. Chciałbym podzielić się ekscytującym spostrzeżeniem, które może stanowić przełom w naszym rozumieniu alienacji rodzicielskiej (PA). Dogłębna analiza koncepcji zaufania epistemicznego, opracowanej przez Petera Fonagy’ego, sugeruje, że może ono stanowić brakujące ogniwo wyjaśniające, dlaczego alienacja jest tak trudna do przezwyciężenia i jak możemy zmienić podejście terapeutyczne.

Przede wszystkim, artykuł Fonagy’ego z 2019 roku, Mentalizing, Epistemic Trust, and the Phenomenology of Psychotherapy, dostarcza nowej perspektywy, zgodnie z którą alienacja rodzicielska to nie tylko problem behawioralny, ale przede wszystkim głębokie zaburzenie w zakresie zaufania epistemicznego i mentalizacji.

Model zaufania epistemicznego w kontekście alienacji rodzicielskiej

🔹 Zaufanie epistemiczne jako brakujące ogniwo
Dzieci poddane alienacji rozwijają selektywne zaufanie epistemiczne, akceptując wyłącznie narrację faworyzowanego rodzica i odrzucając wszelkie sprzeczne informacje, nawet własne wspomnienia. Ten zamknięty system poznawczy sprawia, że dzieci stają się odporne na terapię, jeśli ta bezpośrednio podważa ich przekonania.

🔹 Zablokowana mentalizacja i myślenie czarno-białe
Alienacja niszczy rozwój zdolności mentalizacji, przez co dziecko nie postrzega alienowanego rodzica jako osoby z własnymi uczuciami i intencjami. W konsekwencji rozwija skrajny, dychotomiczny obraz rzeczywistości: jeden rodzic jest idealizowany, drugi demonizowany.

🔹 Długoterminowe skutki psychologiczne
Brak otwartości epistemicznej prowadzi do poważnych konsekwencji:
✔ Trudności w relacjach międzyludzkich (brak zaufania, obawa przed manipulacją).
✔ Zaburzenia tożsamości (usunięcie jednego z rodziców z własnej historii życia).
✔ Podwyższone ryzyko rozwoju zaburzeń osobowości, zwłaszcza borderline i narcystycznych.
✔ Opór wobec terapii, szczególnie jeśli terapeuta zbyt szybko próbuje korygować przekonania dziecka.

🔹 Jak powinno wyglądać podejście terapeutyczne?

1. Unikanie bezpośredniej konfrontacji z przekonaniami dziecka

❌ Co NIE działa?

• Mówienie dziecku, że jest ofiarą manipulacji.

• Zmuszanie go do kontaktu z odrzuconym rodzicem bez uwzględnienia jego oporu.

• Podawanie „dowodów” na niewinność alienowanego rodzica i próba „udowodnienia”, że dziecko się myli.

✅ Co DZIAŁA?

• Walidacja emocjonalna zamiast walki o „prawdę” (np. „Widzę, że czujesz to bardzo mocno i to całkowicie zrozumiałe”).

• Zachęcanie do refleksji, ale bez presji na zmianę (np. „Czy kiedykolwiek czułeś coś innego wobec taty/mamy?”).

• Ćwiczenia hipotetyczne, które pozwalają stopniowo poszerzać perspektywę dziecka (np. „Jak myślisz, co powiedziałby twój tata/mama o tej sytuacji?”).

2. Stopniowa odbudowa zaufania epistemicznego poprzez neutralne środowiska

🛠 Dziecko musi najpierw nauczyć się ufać terapeucie, nauczycielowi lub mentorowi, zanim będzie mogło ponownie zaufać alienowanemu rodzicowi.

• Kluczowe jest stworzenie bezpiecznej przestrzeni, w której dziecko nie czuje presji do zmiany narracji.

• Terapeuta powinien modelować otwartość poznawczą zamiast forsować swoją interpretację.

Przykładowa interwencja:
🔹 „To naprawdę interesujące, jak opisujesz swoje uczucia wobec taty/mamy. Niektóre dzieci w podobnej sytuacji mówią to samo, inne mają inne doświadczenia. Nie ma jednej właściwej odpowiedzi.”

💡 Dlaczego to działa?

• Normalizuje różne perspektywy, nie zmuszając do zmiany zdania.

• Zmniejsza opór, pozwalając na stopniowe otwieranie się dziecka na inne narracje.

3. Stopniowe wprowadzanie alternatywnych narracji

Kiedy dziecko zaczyna przejawiać większą elastyczność poznawczą, można wprowadzać stopniowe zmiany w percepcji alienowanego rodzica.

📌 Skuteczne techniki:
✔ Opowiadanie historii i metafor – przykłady z literatury lub historii o błędnym postrzeganiu relacji.
✔ Pisanie listów (nawet jeśli nie zostaną wysłane) – pomaga dziecku uporządkować emocje.
✔ Ćwiczenia z przyjmowania perspektywy – „Jak myślisz, co czuje druga osoba?”.

4. Jak powinien postępować alienowany rodzic?

🔹 Musi zachować spokój emocjonalny, cierpliwość i gotowość na odrzucenie.
🔹 Powinien unikać ataków na drugiego rodzica, nawet jeśli czuje się niesłusznie oskarżony.
🔹 Zamiast wymuszać kontakt, powinien skupić się na symbolicznej obecności (listy, wiadomości, subtelne gesty).

Przykładowa wiadomość:
✅ „Chciałem Ci tylko napisać, że o Tobie myślę. Tęsknię za Tobą i zawsze będę tu, jeśli kiedykolwiek będziesz chciał porozmawiać. Bez presji – po prostu chciałem, żebyś wiedział.”

💡 Dlaczego to działa?

• Dziecko nie czuje się zmuszane do kontaktu.

• Buduje bezpieczną przestrzeń, w której może samodzielnie podjąć decyzję o nawiązaniu relacji.

🔹 Podsumowanie: Zmiana paradygmatu w terapii alienacji rodzicielskiej

Podejście oparte na zaufaniu epistemicznym zmienia sposób, w jaki traktujemy alienację: z problemu behawioralnego na głębokie zaburzenie psychologiczne.

Zamiast forsować pojednanie, interwencje powinny najpierw przywracać zdolność do mentalizacji i otwartości epistemicznej, umożliwiając dziecku stopniowe zrozumienie rzeczywistości w sposób niezagrażający jego tożsamości.

Jestem przekonany, że to podejście może zrewolucjonizować nasze rozumienie i leczenie PA. Jeśli ktoś z Was już wcześniej dokonał podobnej syntezy zaufania epistemicznego i alienacji rodzicielskiej, bardzo proszę o kontakt – chętnie wymienię się spostrzeżeniami!

📄 Link do pracy Fonagy’ego: Mentalizing, Epistemic Trust, and the Phenomenology of Psychotherapy (2019)

Z niecierpliwością czekam na Wasze opinie i dyskusję!

Serdecznie pozdrawiam,

Bartlomiej Brzozowski

Po dokładnym przeanalizowaniu dostępnych badań muszę przyznać, że mieliście rację – przywrócenie epistemicznego zaufania u dziecka dotkniętego alienacją rodzicielską to długi i złożony proces. Początkowo miałem nadzieję, że poprawa będzie możliwa w krótszym czasie, jednak dowody wyraźnie wskazują, że powrót do zdrowej relacji zależy od wielu czynników, takich jak stopień alienacji, czas trwania separacji oraz zdolność dziecka do mentalizacji.

📊 Szacowany czas odbudowy w przypadkach alienacji rodzicielskiej

🛑 Stopień alienacji

⏳ Szacowany czas odbudowy

📖 Źródło

🟢 Łagodna alienacja (Dziecko jest niechętne, ale utrzymuje kontakt)

6 miesięcy – 1 rok

Clarke et al., 2020 (PLOS ONE)

🟡 Umiarkowana alienacja (Dziecko ma silne negatywne przekonania, ale nie całkowicie odrzuca rodzica)

1–3 lata

Toren et al., 2013 (Taylor & Francis)

🔴 Silna alienacja (Dziecko całkowicie odrzuca rodzica, często powtarzając narrację alienatora)

3–5+ lat

Fonagy & Luyten, 2018 (Google Books)

🚨 Długotrwała lub ekstremalna alienacja (Wieloletnia separacja, brak kontaktu)

Może być nieodwracalna, ale częściowe odzyskanie relacji może trwać 5+ lat

Fonagy et al., 2023 (APA PsycNet)

🔍 Kluczowe badania potwierdzające te ustalenia

📌 Ridenour et al. (2021) – Promoting an Integrating Recovery Style: A Mentalization-Informed Approach
📄 Pełny artykuł dostępny na Wiley Online Library

📌 Fonagy et al. (2023) – Alliance Rupture and Repair in Mentalization-Based Therapy
📄 Dostępne w APA PsycNet

📌 Stob et al. (2020) – The Family Cycle: Breaking the Intergenerational Transmission of Trauma Through Mentalizing
📄 Dostępne w Taylor & Francis
📑 Pełna wersja PDF

Dziękuję za Wasze wskazówki i wsparcie w tej kwestii. Proszę dajcie mi znać, jeśli macie jakieś dodatkowe rekomendacje lub nowe badania, które warto przeanalizować.