Sam Vaknin

Samuel Vaknin, ur. 21 kwietnia 1961 w Kirjat Jam – izraelski publicysta. Jest autorem książki pt. Malignant Self Love: Narcissism Revisited (2001), był redaktorem naczelnym nieistniejącej już strony internetowej Global Politician, i ma prywatną stronę internetową poświęconą narcystycznemu zaburzeniu osobowości. 

CPTSD czy Borderline? Błędne diagnozy, manipulacja traumą i kultura ofiary

📌 Profesor Sam Vaknin, światowej klasy ekspert od zaburzeń osobowości, krytycznie ocenia współczesne podejście do kompleksowego zespołu stresu pourazowego (CPTSD). Zwraca uwagę na nadmierne diagnozowanie i manipulowanie traumą w przestrzeni publicznej.

1️⃣ Czym jest CPTSD? Fakty vs. mity

🔹 PTSD (zespół stresu pourazowego) – pierwotnie diagnozowany u weteranów wojennych, którzy doświadczyli ekstremalnego stresu.
🔹 CPTSD (kompleksowy PTSD) – pojęcie zaproponowane przez Judith Herman w 1992 roku jako efekt długotrwałej przemocy i nadużyć (np. przemoc domowa, znęcanie się emocjonalne).
🔹 Vaknin zwraca uwagę, że CPTSD nie jest tak powszechne, jak sugerują internetowi „eksperci”. Trauma nie zawsze prowadzi do PTSD.

2️⃣ Czy wszyscy są ofiarami traumy?

🔸 Dziś wiele osób przyjmuje tożsamość ofiary, ponieważ społeczeństwo nadaje jej szczególną wartość.
🔸 Media społecznościowe i „eksperci od narcystycznej przemocy” tworzą przemysł CPTSD, gdzie trauma staje się formą autopromocji.
🔸 Bycie ofiarą nadaje poczucie wyjątkowości, pozwala budować społeczności i zwiększać zasięgi.

3️⃣ Kultura ofiary i „przemysł CPTSD”

🟣 Ludzie wyolbrzymiają rolę swoich oprawców, ponieważ ich cierpienie staje się bardziej wyjątkowe.
🟣 Powstają blogi, książki, kursy online – trauma stała się narzędziem biznesowym.
🟣 Vaknin ostrzega, że to zjawisko powoduje błędne diagnozy i utrudnia rzeczywiste leczenie osób z prawdziwymi traumami.

4️⃣ CPTSD vs. Borderline (BPD) – czy to to samo?

🔵 CPTSD i borderline mają wiele wspólnych cech.
🔵 Vaknin twierdzi, że BPD to CPTSD w stanie ciągłej aktywacji – borderlines nigdy nie wychodzą ze swojego traumatycznego stanu.
🔵 ICD-11 definiuje CPTSD niemal identycznie jak DSM-5 definiuje BPD. Czy to dwa różne zaburzenia, czy to samo?

📌 Kluczowe różnice:
✅ CPTSD – trudności w regulacji emocji, negatywne przekonania o sobie, problemy w relacjach.
❌ BPD – paniczny strach przed porzuceniem, impulsywność, niestabilny obraz siebie.

5️⃣ Przekazywanie traumy – jak wygląda łańcuch nadużyć?

⚫ Osoby z BPD i NPD to także ofiary traumy.
⚫ Nadużycia są przekazywane międzypokoleniowo – dziecko maltretowane przez rodzica często powtarza te wzorce w dorosłym życiu.
⚫ Zaniedbanie emocjonalne i nadopiekuńczość są równie szkodliwe jak przemoc fizyczna!

6️⃣ Nowa definicja przemocy emocjonalnej

🔴 Vaknin twierdzi, że przemoc emocjonalna to każde naruszenie granic osobistych, nie tylko przemoc fizyczna czy seksualna.

📌 Przykłady subtelnej przemocy emocjonalnej:
✔ Idolizacja dziecka – brak pozwolenia na bycie sobą.
✔ Parentyfikacja – zmuszanie dziecka do opiekowania się rodzicem.
✔ Instrumentalizacja – wykorzystywanie dziecka do realizacji własnych ambicji.
✔ Nadmierna kontrola i warunkowa miłość – miłość zależna od spełniania oczekiwań.

❗ Problem: Te formy nadużyć NIE SĄ uznawane za „klasyczne” traumy w psychiatrii!

7️⃣ CPTSD, BPD i impulsowość

🟡 Borderlines mają cechy, które przypominają CPTSD, ale są bardziej impulsywni:
✔ Paniczną reakcję na porzucenie.
✔ Brak stabilnej tożsamości.
✔ Samouszkodzenia i zachowania autodestrukcyjne.
🟡 Vaknin uważa, że BPD to skrajna forma CPTSD, a psychiatryczne podziały między tymi diagnozami są sztuczne.

🔎 Podsumowanie

✅ CPTSD i BPD są niemal identyczne – ICD-11 opisuje CPTSD w sposób, który przypomina definicję BPD.
✅ BPD to CPTSD w trybie permanentnej aktywacji – osoby z borderline nigdy nie wychodzą z traumy.
✅ Kultura ofiary prowadzi do nadmiernych diagnoz i uproszczonego podejścia do traumy.
✅ Potrzebujemy nowej definicji przemocy emocjonalnej, która uwzględnia subtelne, lecz destrukcyjne formy nadużyć.

📺 Źródło: Obejrzyj wykład Vaknina

💬 Czy zgadzasz się z podejściem profesora Vaknina? A może masz inne zdanie? Podziel się swoimi przemyśleniami!

🎭 Feminizm: Od Równości do Psychopatii? – Analiza Prof. Sama Vaknina

Czy feminizm się wykoleił?

Prof. Sam Vaknin w swoim wykładzie twierdzi, że trzecia i czwarta fala feminizmu zmieniły pierwotną ideę równości płci w walkę o władzę, co doprowadziło do kryzysu relacji damsko-męskich i rosnącej samotności.

🔥 Trzy Martwe Ścieżki Współczesnego Feminizmu

📌 1️⃣ Standaryzacja płci

🔹 Kobiety powinny powrócić do tradycyjnych ról (opiekuńczość, czystość, domowość).
🔹 Mężczyźni powinni stać się bardziej „kobiecymi” – rezygnując z dominacji, agresji i promiskuityzmu.
🔹 Efekt? Próba cofnięcia się do XIX wieku, co nie jest realnym rozwiązaniem.

📌 2️⃣ Emasculacja mężczyzn

🔹 Mężczyźni mają stać się bardziej emocjonalni, empatyczni i ulegli.
🔹 Kobiety przejmują cechy tradycyjnie męskie – stanowczość, asertywność, niezależność.
🔹 Problem: Mężczyźni nie przyjęli tego modelu – zamiast „zmiękczenia” ich postaw, nastąpiła hiper-maskulinizacja i wzrost „toksycznej męskości”.

📌 3️⃣ Maskulinizacja kobiet

🔹 Kobiety zaczęły imitować najgorsze cechy mężczyzn – dominację, agresję, narcystyczne zachowania.
🔹 Rozwój zjawisk takich jak raunch culture, slut walks, gdzie kobieca seksualność przekształciła się w narzędzie władzy, a nie relacji.
🔹 Kobiety starają się „być bardziej męskie niż mężczyźni”, ale… przyjmując wzorce toksycznych mężczyzn.

📉 Zniszczona Dynamika Relacji Międzyludzkich

🔴 Mężczyźni nie chcą wchodzić w związki:

• Unikają małżeństw i poważnych relacji.

• Wolą samotność i pornografię zamiast związków.

🔴 Kobiety chcą wszystkiego naraz:

• Do 30-35 roku życia prowadzą psychopatyczno-promiskuitywny tryb życia.

• Nagle chcą wrócić do tradycyjnej roli żony i matki.

• Problem: Tego nie da się połączyć – brak umiejętności budowania relacji.

🔴 Demograficzny kryzys:

• Małżeństwa spadły o 50% od 1990 roku.

• 1/3 mężczyzn i kobiet to dożywotni single.

• Drastyczny spadek narodzin – społeczeństwa się starzeją, gospodarki czeka upadek.

💥 Kultura Samotności i Konsumpcjonizmu

📉 Kapitalizm wspiera kobiecą samotność

• Firmy zarabiają na singielkach, które więcej pracują i więcej wydają.

• Związki nie są opłacalne dla korporacji, bo zmniejszają konsumpcję.

📉 Samotność stała się normą

• Większość młodych ludzi nie potrafi budować relacji – na uniwersytetach wprowadzane są kursy... jak się umawiać na randki.

• Seks stał się „technologią” – częściej oglądany niż doświadczany w realnym życiu.

🚨 Feminizm a Przyszłość Społeczeństwa

✅ Kobiety przejmują kontrolę: są lepiej wykształcone, bardziej pracowite i lepiej przystosowane do rynku pracy.
✅ Mężczyźni reagują wycofaniem – unikają związków, wolą samotność.
✅ Efekt? Przyszłość należy do kobiet, ale… czy relacje międzyludzkie przetrwają?

🔴 Prof. Vaknin sugeruje, że powrót do feminizmu pierwszej i drugiej fali (walczących o równość, a nie dominację) mógłby naprawić sytuację.
Czy to jeszcze możliwe?

📺 Źródło: Obejrzyj wykład Vaknina

Narcystyczny Lider i Wspólna Fantazja (Frontline Club, Londyn z Vaughanem Smithem) 

(Frontline Club, Londyn – rozmowa z Vaughanem Smithem i profesorem Samem Vakninem)

Vaughan Smith:
Cóż, przygotowałem sobie coś, więc jeśli Pan pozwoli, skorzystam z tego tekstu. Nagrywam ten wywiad na potrzeby podcastu Frontline Club zatytułowanego „Psychologia potężnych – jak radzić sobie z chaosem i jak dziennikarze mogą go lepiej opisywać.”
Znam profesora Sama Vaknina od kilku lat i cieszę się, że zgodził się porozmawiać dziś do podcastu Frontline Club.

Sam Vaknin ma za sobą wiele różnych aktywności życiowych. Był doradcą rządowym, wniósł istotny wkład w dziedzinie fizyki, jest autorem książek, a przez wiele lat pracował jako dziennikarz. Nas oboje łączy zainteresowanie Bałkanami. Niemniej uważam, że Sam jest najbardziej znany ze swoich publikacji na temat zaburzeń osobowości.

W 1999 roku opublikował książkę Malignant Self-Love: Narcissism Revisited. To właśnie profesor Vaknin upowszechnił wiele terminów, którymi dziś posługujemy się w odniesieniu do narcyzmu. Takie określenia jak „narcystyczne znęcanie się” (narcissistic abuse) czy „latające małpy” (flying monkeys) w dużej mierze zawdzięczamy jego pracom.

Dzięki tym koncepcjom wiele ofiar przemocy domowej lepiej zrozumiało swoje doświadczenia i uzyskało narzędzia do walki z krzywdą. Nie znaczy to, że wiemy już wszystko o przemocy i jej wszechobecności w społeczeństwie – wciąż mamy tu mnóstwo do odkrycia. Jednocześnie żyjemy w epoce potężnych zmian w porządku światowym, co dla wielu osób jest głęboko niepokojące.

Niezależnie od tego, czy nam się to podoba, czy nie – wspólnie przeżywamy największą historię naszych czasów. Mam wrażenie, że coś się z nami dzieje, a zarazem czuję się bezsilny i manipulowany. Jako dziennikarz obserwuję trudności w relacjonowaniu wydarzeń. By je zrozumieć, potrzebujemy przyjrzeć się psychologii ludzi, którzy wywołują owe zmiany, a także nas samych, którzy im na to pozwalamy. Możemy w ten sposób zostać narażeni na niebezpieczeństwo.

Dlatego też zaprosiłem dziś do rozmowy Sama Vaknina. Samie, ogromnie dziękuję, że się zgodziłeś. Postaram się po naszym spotkaniu opublikować to jako podcast Frontline Club.

Sam Vaknin:
Dziękuję za zaproszenie. Twój wstęp zrobił na mnie duże wrażenie. Ledwo rozpoznałem samego siebie.

Vaughan Smith:
Cóż, obaj wiemy, że tak to właśnie wygląda w praktyce. Bardzo cenię naszą rozmowę i szczerze mam nadzieję, że pomoże nam ona w zrozumieniu procesów zachodzących na świecie. Nie widzę nikogo bardziej kompetentnego do wyjaśnienia tej złożonej rzeczywistości.

Pozwól więc, że zadam pierwsze pytanie: Jakie są psychologiczne atrybuty tzw. „silnych ludzi” (strongmen) oraz liderów autorytarnych?

Cechy psychologiczne liderów autorytarnych

Sam Vaknin:
Na początku chcę wyraźnie zaznaczyć: nie należy mylić „silnego przywódcy” z przywódcą autorytarnym. Można być silnym liderem, a zarazem grać według demokratycznych reguł, opierać się na budowaniu konsensusu, pracy zespołowej itd. Natomiast autorytarni liderzy – autokraci, dyktatorzy – tylko udają „silnych ludzi”. To specyficzny akt performatywny, który polega m.in. na okazywaniu lekceważenia lub wrogości wobec innych.

Spróbuję wypunktować główne cechy kliniczne / psychologiczne autorytarnego przywódcy (choć jeśli zechcesz, możemy je później szczegółowo omówić):

1. Kompleks mesjasza
   Lider widzi siebie jako zbawcę, wybawcę, uzdrowiciela. Wierzy, że świat jest z gruntu dysfunkcyjny, a on sam ma misję zaprowadzenia ładu.

2. Permanentna rewolucja
   Taki przywódca nie zakłada budowania stabilnych instytucji. Woli utrzymywać nieustanny stan rewolucyjnego chaosu i napięcia.

3. Wizjonerska destrukcja
   Autokrata jest przekonany, że ma niemal boską zdolność przetwarzania informacji i widzenia przyszłości. Ma to według niego usprawiedliwiać rozbijanie starego porządku.

4. Charyzma i przekonanie o nieomylności
   Twierdzi, że nigdy się nie myli, czuje się wręcz bosko. Taka postawa przyciąga ludzi, którzy poszukują „pewności” w niepewnym świecie.

5. Paranoja
   W miarę jak rośnie kult jego osoby, on sam coraz silniej obawia się zdrady, spisków, zazdrości. Ostatecznie przypisuje innym ludziom własne negatywne emocje, co przeradza się w agresję.

Wskutek tego wszystkiego autokratyczny przywódca staje się paranoiczny i przekonany, że jedynie on jest moralny, a wszyscy inni są źli lub niedoskonali. Ponieważ czuje się tak skrajnie wyjątkowy, jest niezdolny do empatii, funkcjonuje w sposób solipsystyczny (odklejony od rzeczywistości). Rzadko ktoś taki pójdzie na terapię, więc nie zobaczymy formalnych diagnoz, ale większość z nich można by prawdopodobnie zakwalifikować jako złośliwych narcyzów (w sensie Otto Kernberga) czy jawnych psychopatów.

Silni ludzie, autokraci i przykłady historyczne

Vaughan Smith:
Wspomniał Pan o Adolfie Hitlerze jako najbardziej ikonicznym przykładzie, ale dodał Pan także Donalda Trumpa czy Władimira Putina. Czy to nie jest zbyt dalekie porównanie?

Sam Vaknin:
Oczywiście, Hitler pozostaje skrajnym przykładem z przeszłości. Natomiast Donald Trump w pewnych aspektach wykazuje podobny zestaw cech: narcyzm, skłonność do widzenia siebie jako wybawiciela („Make America Great Again”), dzielenie świata na „nas” i „onych”, agresję wobec krytyków, niechęć do neutralnych instytucji (sądów, mediów itd.). Podobnie Władimir Putin, Recep Tayyip Erdoğan czy – w kontekście korporacyjnym – Elon Musk.

Musk rzecz jasna nie rządzi państwem, tylko firmami, ale w jego sposobie zarządzania widzimy sporo elementów autorytaryzmu. Warto przy tym zauważyć, że Musk otwarcie mówi o swoim autyzmie (zespół Aspergera). To ciekawa mieszanka: z jednej strony trudności w odbieraniu sygnałów społecznych (typowe dla spektrum autyzmu), z drugiej – skrajnie narcystyczna postawa. Czasem tłumaczy on swoje zachowania właśnie specyfiką spektrum, ale jednocześnie używa tego jako „tarczy” wobec krytyki.

Nie sugeruję, że bycie w spektrum autyzmu musi łączyć się z narcyzmem. U Muska to akurat dość złożony splot. Są u niego wyraźne trudności w odczytywaniu emocji innych, przy jednoczesnym przekonaniu o własnej niezwykłości i nieomylności. Tu może dochodzić do głosu czynnik psychopatyczny – brak empatii, chłód emocjonalny.

Tak samo Erdogan – w jego retoryce wobec opozycji czy mniejszości widać typowy schemat wywyższania siebie i swoich zwolenników oraz wskazywania „wrogów” (zachodni spisek, Gulen, Kurdy itd.). Takie same mechanizmy występowały u Mao Zedonga, Józefa Stalina i wielu innych. To nie jest zatem nowość w historii ludzkości.

Otoczenie lidera i baza zwolenników

Vaughan Smith:
Czy osobom o takich cechach łatwiej jest skompletować sobie zespół ludzi, którzy będą wspierać ich dziwactwa?

Sam Vaknin:
Zdecydowanie tak. Otaczają się dwoma rodzajami współpracowników:

1. Ludzie ulegli (oportuniści), którzy w pewnym sensie kontrolują lidera od dołu, bo uzależniają go od siebie poprzez swoją służalczość.

2. Podobni „autokraci”, którzy wzajemnie się uwielbiają i wspierają w przekonaniu, że tworzą jakiś „nadludzki” klub wybrańców.

W efekcie tworzy się swoista „bańka” autokratyczna. Przykładem jest Donald Trump, któremu sekundują nierzadko inni politycy o zbliżonych poglądach (albo tacy, którzy czerpią zyski z jego wizerunku). Taki klub wspólnie zwalcza resztę świata, a jednocześnie utwierdza się w przekonaniu o swojej wyjątkowości.

Relacja autorytarnego przywódcy z masami

Vaughan Smith:
Co z ludźmi, którzy tworzą „bazę” takiego polityka czy przywódcy? Czy taki lider manipuluje nimi w określony, powtarzalny sposób?

Sam Vaknin:
Tak. Powtarza się pewien cykl:

1. Wspólna idealizacja
   Na początku lider wmawia ludziom: „jesteście wspaniali, jesteście solą tej ziemi”. Oni w rewanżu mówią: „to ty, liderze, jesteś geniuszem”.

2. Podział na „my” i „oni”
   Lider przekonuje, że tylko on i jego baza to „prawdziwi, moralni ludzie”. Reszta – obcy, mniejszości, elity, imigranci itd. – to zagrożenie.

3. Mentalność ofiary
   Grupa popada w przekonanie, że jest atakowana i grozi jej zagłada. Wszyscy wokół spiskują, żeby jej zaszkodzić.

4. Wrogowie wewnętrzni
   Gdy część zwolenników traci cierpliwość lub zaczyna krytykować lidera, on czuje się zdradzony i rzuca na nich oskarżenia o spiski. Błyskawicznie potrafi zniszczyć także tych, którzy jeszcze niedawno byli najbliżej niego.

5. Autodestrukcja
   Cały system na końcu zwykle się załamuje, bo lider – owładnięty paranoją – postrzega już wszystkich jako wrogów. Tak Hitler chciał zniszczyć Niemcy za ich „niewdzięczność”, a Stalin prześladował nawet dawnych towarzyszy.

Media i dziennikarze w autorytarnych czasach

Vaughan Smith:
Patrząc z perspektywy dziennikarzy, jak my mamy relacjonować takie zjawiska? Z jednej strony boimy się propagandy, z drugiej nie chcemy zostać oskarżeni o stronniczość.

Sam Vaknin:
Znajdujemy się w kryzysie zaufania do mediów. Mamy głęboką polaryzację (np. Fox News kontra New York Times), a ludzie nie ufają wielkim redakcjom. Dziennikarze muszą wybrać jedną z dwóch dróg:

• Postawa konfliktowa (kontrolna)
  Współpraca z dziennikarzami śledczymi, sygnalistami, inicjatywami oddolnymi. Budowanie sieci, która działa na poziomie społeczności, żeby odzyskać wiarygodność.

• Postawa uległa
  Nawiązanie „układu” z reżimem, który zapewni wsparcie finansowe (reklamy rządowe itp.), ale w praktyce oznacza to rezygnację z pełnego obiektywizmu.

Ważne też, by dziennikarze rozróżniali obiektywność od neutralności. Można mieć jasno określone wartości (np. potępiać rasizm czy przemoc) i jednocześnie rzetelnie przedstawiać fakty. Problem zaczyna się wtedy, gdy media tak bardzo pragną bronić pewnej ideologii, że fałszują albo ukrywają dane, co w efekcie pogłębia brak zaufania.

Nadzieja, czy nieuchronny chaos?

Vaughan Smith:
Czy jest w tym wszystkim jakaś nadzieja na to, że autorytarny lider nie zniszczy wszystkiego, łącznie ze swoimi zwolennikami?

Sam Vaknin:
Historia pokazuje, że autorytarne reżimy najczęściej kończą się katastrofą. Dzieje się tak, ponieważ lider, przekonany o własnej wielkości, z czasem zaczyna zwalczać każdego – łącznie ze swoimi ludźmi, gdy poczuje się przez nich zdradzony. W skrajnych przypadkach, jak Hitler czy Mao, prowadzi to do masowej śmierci i dewastacji.

Z drugiej strony, po upadku takiego reżimu zazwyczaj następuje odbudowa. Władzę przejmują nowe elity, powstają świeże instytucje. Jednak dopóki ludzie nie przepracują przyczyn swojego niezadowolenia i skłonności do wybierania autokratów, cykl może się powtarzać. Widać to w różnych zakątkach świata.

Bernie Sanders zwracał uwagę, że w Ameryce rosną nierówności społeczne, co napędza gniew i frustrację. Część ludzi zwróciła się ku Trumpowi, bo liczyła na silną rękę i rewolucję przeciwko elitom. Pytanie, czy ktoś inny potrafi faktycznie rozwiązać te problemy, zamiast tylko je eskalować.

Uwagi końcowe i podsumowanie

Vaughan Smith:
Samie, jestem Ci bardzo wdzięczny za tak szerokie wyjaśnienia. Twoje analizy są fascynujące i jednocześnie niepokojące.

Sam Vaknin:
Dziękuję za zaproszenie. Cieszę się, że mogłem przedstawić moje wnioski. Mam nadzieję, że pomogą one lepiej zrozumieć naturę autorytarnych przywódców i to, jak dziennikarze mogą próbować sobie z tym radzić.

Najważniejsze punkty:

1. Autokratyczni liderzy często przejawiają cechy złośliwego narcyzmu (narcyzmu, psychopatii i sadyzmu).

2. Kluczowym elementem ich władzy jest tworzenie wspólnej fantazji – lider idealizuje masy, a masy idealizują jego.

3. Mechanizm „my kontra oni” – grupa rzekomo „czystych moralnie” versus wrodzy „inni”.

4. Przykłady: Hitler, Stalin, Mao, Trump, Putin, Erdoğan, a w kontekście korporacyjnym Elon Musk.

5. Media muszą wybrać, czy pełnią funkcję kontrolną (i ryzykują gniew władzy), czy uległą (i tracą wiarygodność).

6. Cykl kończy się zwykle destrukcją, ale po niej pojawiają się nowe elity i nowy ład.

📺 Źródło: Obejrzyj wykład Vaknina