Edward Kruk, profesor nadzwyczajny w dziedzinie pracy socjalnej, przewodniczący ICSP/CIRA, University of British Columbia – Kanada

Alienacja rodzicielska (PA) jako forma przemocy w rodzinie i nadużycia wobec dziecka

Streszczenie wystąpienia dr. Edwarda Kruka

❶ Wprowadzenie do zjawiska alienacji rodzicielskiej

1.1 Definicja i perspektywa społeczna

Alienacja rodzicielska (parental alienation) to nieuzasadnione odseparowanie jednego z rodziców od życia dziecka po rozstaniu lub rozwodzie, najczęściej poprzez:
🔹 Świadomą lub nieświadomą manipulację dzieckiem,
🔹 Utrwalanie w dziecku przekonania, że drugi rodzic jest osobą niegodną zaufania lub wrogiem.

Co ważne, w takich przypadkach brakuje realnych podstaw do odrzucenia rodzica, który wcześniej był zaangażowany w życie dziecka. Zdaniem dr. Kruka, alienację rodzicielską należy postrzegać jako formę przemocy w rodzinie oraz poważne nadużycie wobec dziecka, ponieważ:
✅ Pozbawia dziecko bliskiej relacji z kochającym rodzicem,
✅ Może prowadzić do głębokich i długotrwałych skutków psychologicznych.

1.2 Kontrowersje wokół terminu „alienacja rodzicielska”

❗ Termin „parental alienation” bywa łączony wyłącznie z teorią tzw. syndromu Gardnera, co czasami odsuwa na dalszy plan szerszy kontekst systemowy i społeczny. Dr Kruk zwraca uwagę, że trzeba uwzględniać rolę instytucji, zwłaszcza sądów i modelu adwersarialnego (konfrontacyjnego) w sprawach o opiekę nad dzieckiem, który nierzadko wywołuje eskalację konfliktu między rodzicami.

❷ Alienacja rodzicielska a przemoc w rodzinie i krzywdzenie dziecka

2.1 Naruszenie potrzeb emocjonalnych dziecka

✅ Przemoc emocjonalna: Dziecko „trenowane” do odrzucenia jednego z rodziców przeżywa głęboki konflikt wewnętrzny i traci poczucie bezpieczeństwa.
✅ Utrata więzi: Naturalną potrzebę dziecka stanowi miłość i akceptacja ze strony obojga rodziców. Alienacja niszczy tę relację, wywołując brak stabilności emocjonalnej.

2.2 Współwystępowanie z innymi formami przemocy

🔹 Alienacja rodzicielska, kojarzona głównie z przemocą psychiczną, może współistnieć z zaniedbaniem, a nawet przemocą fizyczną czy seksualną.
🔹 Dziecko pozbawione obecności i wsparcia obojga rodziców staje się bardziej podatne na nadużycia zewnętrzne.

❸ Konsekwencje dla dzieci

Badania dr. Kruka i innych ekspertów wskazują, że alienacja rodzicielska wywołuje liczne trudności, m.in.:
📌 Spadek poczucia własnej wartości i wzrost poczucia winy: dziecko identyfikujące się z „odrzuconym” rodzicem może doświadczać autoagresji i silnego konfliktu wewnętrznego.
📌 Zaburzenia relacji społecznych: izolacja, brak zaufania i problemy w utrzymaniu zdrowych więzi z otoczeniem.
📌 Większa skłonność do uzależnień i zachowań ryzykownych: nadużywanie substancji psychoaktywnych, autoagresja, depresja.
📌 Trudności edukacyjne: słabsze wyniki w nauce, częstsze porzucanie szkoły.
📌 Wzrost zagrożenia przemocą zewnętrzną: dzieci bez pełnego wsparcia obojga rodziców są bardziej narażone na wykorzystanie fizyczne czy seksualne.

❹ Trauma alienowanego rodzica i kontekst systemowy

4.1 Perspektywa dr. Kruka

🔹 Pierwsze badania (lata 80.) dotyczyły ojców, którzy znikali z życia dzieci po rozwodzie. Powszechnie uznawano ich za „niezainteresowanych” bądź „nieodpowiedzialnych”.
🔹 Wywiady ujawniły głęboki ból emocjonalny i często objawy PTSD u tych ojców. Późniejsze badania wykazały podobne zjawisko w przypadku matek i dziadków doświadczających alienacji.

4.2 Znaczenie sądownictwa i prawa

⚖ System konfrontacyjny (adwersarialny) w sprawach o opiekę nad dziećmi sprzyja eskalacji konfliktu, prowadząc do prób całkowitego wykluczenia drugiego rodzica (alienacji).
⚖ Kruk podkreśla, że alienacja rodzicielska to w dużej mierze problem społeczny i strukturalny, a nie tylko kwestia indywidualnej „złośliwości” jednego z rodziców.

❺ Propozycje rozwiązań i podejście „trauma-informed”

5.1 Ochrona bezpieczeństwa dziecka

✅ Niezbędne są jasne procedury prawne, które umożliwiają szybką interwencję przy drastycznym ograniczaniu kontaktu z drugim rodzicem.
✅ Trzeba zapewnić dziecku wsparcie i stabilność, by nie pogłębiać traumy wywołanej konfliktem dorosłych.

5.2 Wspólna opieka (shared parenting) jako norma

👥 Dr Kruk postuluje domyślne przyznawanie wspólnej opieki (tzw. rebuttable presumption of shared parenting), jeśli brak jest dowodów na przemoc lub zaniedbanie.
👥 Taki model zmniejsza pokusę „walki o dziecko” i ogranicza ryzyko alienacji.

5.3 Edukacja i wsparcie psychologiczne

🧩 Trauma-informed approach: konieczne jest zrozumienie, że zarówno dziecko, jak i alienowany rodzic przeżywają głęboki uraz psychiczny.
🧩 Niezbędne są programy wsparcia (terapie, mediacje), a także edukacja sędziów, prawników, kuratorów i pracowników socjalnych w zakresie rozpoznawania i przeciwdziałania alienacji rodzicielskiej.

❻ Podsumowanie

Alienacja rodzicielska to złożone zjawisko z pogranicza przemocy w rodzinie i nadużycia wobec dziecka. Najważniejsze wnioski z wystąpienia dr. Kruka to:

1. Problematyka systemowa – alienacji nie można sprowadzać wyłącznie do osobistych konfliktów między rodzicami; duże znaczenie mają regulacje prawne i sposób prowadzenia spraw sądowych.
   
   

2. Najbardziej cierpi dziecko – traci poczucie bezpieczeństwa i relację z kochającym rodzicem, co skutkuje długotrwałą traumą.
   
   

3. Alienowani rodzice – często doświadczają straty porównywalnej z żałobą i przejawiają objawy zespołu stresu pourazowego (PTSD).
   
   

4. Edukacja i wsparcie – oprócz rozwiązań prawnych, konieczne jest podejście trauma-informed, dostosowane do głębokich potrzeb dziecka i alienowanego rodzica.
   
   

5. Wspólna opieka – domyślne założenie o wspólnym wychowywaniu (shared parenting) to jedna z najlepszych metod przeciwdziałania zjawisku alienacji.
   
   

Z perspektywy dr. Kruka:

„Alienacja rodzicielska jest wyjątkowo szkodliwą formą przemocy rodzinnej i krzywdzenia dziecka. Wymaga więc jasnych rozwiązań prawnych, intensywnej edukacji społeczeństwa oraz wsparcia psychologicznego dla wszystkich stron konfliktu.”

Autor streszczenia: Opracowanie na podstawie wystąpienia „Parental Alienation as a Form of Family Violence and Child Abuse” – dr Edward Kruk.